Take home message

Naast de 10.000 jaar oude genetische aanpassing om op hogere leeftijd lactose te kunnen verteren onder West-Europese mensen, blijkt bij de Aziatische steppenvolken eerder sprake van een culturele aanpassing, ontstaan door het drinken van rauw-gefermenteerde melk. Hun darmkanaal wordt waarschijnlijk blijvend bezet met de lactosevergistende bacteriën uit het gefermenteerde melkproduct, waardoor zij als volwassene de resten lactose uit hun zure melkproducten zonder pijn en opgeblazen buik kunnen verteren.

Genetische aanpassing

Na het stoppen van de borstvoeding worden bij vele jonge kinderen in de wereld het lactase-enzym stilgelegd. Dit gebeurt ergens tussen het 2^e en 5^e levensjaar. Lactase zorgt ervoor, dat melksuiker (= lactose) gesplitst wordt in glucose en galactose, twee suikers die gemakkelijk opgenomen kunnen worden. Door het contact met melkgevende dieren, wat ca. 10.000 jaar geleden begon, hebben er mutaties in het menselijke DNA plaatsgevonden, waardoor dit proces van afstellen niet plaatsvindt. Gek genoeg heeft zich deze genetische mutatie, genaamd ‘lactase persistentie’ pas echt vanaf de Bronstijd (ca. 3.000 jaar geleden) sterk verspreid in de menselijke populatie (Burger et al., 2020). Inmiddels behoren de Kaukasische mensen, met name uit West-Europa tot diegene met zeer hoge percentages van het allel (bij 90-95% van de mensen, fig. 1), dat het mogelijk maakt om als volwassen melksuiker te kunnen blijven verteren. Het is een erfelijke aanpassing om koe-, geiten-, schapenmelk, etc. vers te kunnen verteren. En dit heeft kennelijk grote overlevingsvoordelen gegeven.

Niet-genetische aanpassing

Nu blijkt deze genetische eigenschap zich helemaal niet te hebben genesteld in de herdersvolken, die op de Mongoolse steppes (onder meer de Tibetaanse herders) ook al eeuwenlang van hun melk van paarden, koeien, schapen en geiten leven. De vraag is, waarom er zo’n groot verschil is tussen de Europeanen en deze groep Aziaten, waar bij minder dan 15% van de bewoners (fig. 1) het gen voor lactase-persistentie gevonden is?

Een groep onderzoekers (Segurel et al., 2020) geeft aan, dat paardenmelk van de verschillende gehouden dieren een hoog lactosegehalte heeft, ruim 6,5%, waardoor je verwacht, dat dit juist bij deze herders tot een genetische aanpassing zou leiden. De huidige herders drinken echter geen verse, zoete melk, alleen een beetje in hun thee. De onderzoekers geven aan, dat het bij deze herders vooral om drinkbare gefermenteerde melk gaat. Een product als Kumis en Ajrag ontstaan door zowel melkzuurbacteriën als gisten, vergelijkbaar met kefir. Ten eerste is in dergelijke producten een veel lager lactosegehalte aanwezig en ten tweede voeden deze mensen zich met levende lactosevergisters, die zelfs tot in de darm de rest-lactose kunnen omzetten. Derhalve spreken de onderzoekers van een culture aanpassing in plaats van een genetische aanpassing. Segurel et al. (2020) benoemen dit als een aanpassing in de darm, een aanpassing die dus hand in hand gaat met het regelmatige drinken van de gefermenteerde zuiveldrank. Hierdoor kunnen de Tibetaanse herders, ook zonder genetische mutaties, kunnen profiteren van de voedingswaarde van de melk (de vetten, de micronutriënten, vitamines, etc.), evenals de voordelen die de Europese melkveehouders op genetische basis hebben.

Zure zuivelproducten

Uit eerder onderzoek naar de consumptie naar rauwmelkse kefir (Baars et al., 2019) kwam onder meer naar voren, dat mensen baat hebben bij deze kefir, mits zij het regelmatig consumeren. In de vakantie komen klachten (darm, feces, huid) vaak weer terug, en zij verdwijnen weer als men weer thuis is en weer met de dagelijkse kefir start. Dit patroon duidt er ook op, dat een dergelijke drank werkt, wanneer bacteriën en gisten dagelijks de darm kunnen koloniseren. Ook onderzoek naar het gebruik van probiotica wijst in dezelfde richting, namelijk het helpt om (rest-)lactose te verteren. Vergelijk het met de ‘culturele aanpassing’ bij de Tibetaanse herders.

Literatuur

Segurel, L., Guarino-Vignon, P., Marchi, N., Lafosse, S., Laurent, R., Bon, C., … & Heyer, E. (2020). Why and when was lactase persistence selected for? Insights from Central Asian herders and ancient DNA. Plos Biology, 18(6), e3000742.

Burger, J., Link, V., Blöcher, J., Schulz, A., Sell, C., Pochon, Z., … & Reyna-Blanco, C. S. (2020). Low Prevalence of Lactase Persistence in Bronze Age Europe Indicates Ongoing Strong Selection over the Last 3,000 Years. Current Biology.