Aandacht voor de darm en het microbioom

Wat is een gezonde darm? Welk microbioom hoort hierbij? Hoe stuur je de gezondheid, en vooral ook vanaf welke leeftijd? Dit soort onderzoek is broodnodig, want de lijst aan welvaartsziekten neemt snel toe. Denk aan obesitas, te hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, maar ook de range aan darmproblemen (prikkelbare darm, ziekte van Crohn), of darmkanker. Men ontdekt steeds duidelijker, dat er een relatie is tussen de darm en bijvoorbeeld onze huid, of onze hersenen. In het Engels de ‘gut-brain-axis’. Voorbeelden van de hersenen gerelateerde ziekten zijn Alzheimer en Parkinson, maar ook autisme en depressie. Niet onbelangrijk is ook de moeder-baby-axis (Miko et al., 2022). Met de zwangerschap, de geboorte en in de zogenaamde 1^e 1000 dagen van het leven wordt een belangrijke basis gelegd voor de darmflora, je metabolische gezondheid en de manier waarop je oud zal worden. Maar dan moet je je darm wel onderhouden, voorzichtig zijn met antibiotica en op je voeding letten.

We moeten eigenlijk leren om van onze darmen te gaan houden. Tussen ik/mij en mijn darmflora is een echte symbiotische relatie aanwezig. Als ik mijn darm en haar micro-leven goed voed, dan voedt mijn darmflora mij weer (met vitamines, afbraakproducten, etc) en houdt daarmee mij als organisme (langer) gezond (Dinan et al., 2022; Ghosh et al., 2022).

Het microbioom ontrafeld

Via DNA- en RNA-onderzoek kan men tegenwoordig elk beestje bij de naam noemen. Inmiddels gaat het nog een stapje verder, en door het metagenomics-onderzoek maak je de stap van de bacterie naar zijn/haar functie in de darm. Een belangrijk deel van de darmbacteriën dragen bij aan de vertering van het voedsel, maar een ander deel is er om de darm te laten functioneren. Dit betekent, het instandhouden van de slijmlaag (mucus), de opbouw van de darmvlokken- en crypten, het gesloten houden van de darm voor te grote moleculen (lekkende darm). Dit zijn voorbeelden van darmfuncties als voorwaarde voor vertering, poepconsistentie, gezondheid en ziekte.

Een andere manier van kijken naar de samenstelling van de darmflora is via de indeling “Pathobionts” versus “Commensales”, oftewel ziekteverwekkers en mee-eters. Verschillende bacteriën uit het geslacht Clostridium, Streptococcus ziet men toenemen, wanneer mensen zieker worden, en vaak ouder worden. Andere geslachten als Alistipes, Coprococcus en Bifidobacterium horen tot de commensalen; zij nemen juist af bij ziekte. Dit heeft men afgeleid uit de vergelijking van de darmflora van meer dan 3000 mensen uit alle delen van de wereld, leeftijden en verschillende leefstijlen (Shanahan et al., 2021). Ouderdom, Westerse levensstijl en -voeding, herhaald gebruik van antibiotica doen de darmflora niet goed met tot gevolg de dysbiose van de darmflora, wat inhoudt een verarming van de samenstelling plus de toename van ziekteverwekkers.

We gaan allemaal een keer dood, maar de vraag is, hoe je het tijdstip van degeneratie, ontsteking, darm-dysbiose, vergeetachtigheid, en welvaartsziekten zo ver mogelijk naar achteren kunt schuiven. Er is namelijk een verschil tussen oud worden en gezond oud worden (Ghosh et al., 2022). Typisch voor het ouder worden, is de afname van de darmfuncties, de verminderde immuniteit en het opbouwen van een chronisch ontstekingsniveau (low grade inflammation).

Het ouder wordende microbioom

Een bekende groep ouderen is de Centenarians, de meer dan 100 jaar oude mensen in verschillende hotspots op de wereld. Mensen die gezond zijn, nog een sociaal leven hebben, actief zijn, etc. Eén van de groepen bevindt zich op het Italiaanse eiland Sardinië. Een recente studie vergeleek het microbioom van de meer dan 100-jarigen, de 90-100 jarigen met een controlegroep, namelijk hun kinderen (Palmas et al., 2022). De gemiddelde leeftijd van de drie groepen was respectievelijk 102, 93 en 62 jaar, in elke groep rondom de 80% vrouwen. Opvallende microbioom-veranderingen zijn onder de gezonde Centenarians: er is (1) een afname van het aantal verschillende taxa, wat betekent dat de diversiteit aan soorten, geslachten, families afneemt; (2) een verschuiving in de verhouding tussen de twee hoofdgroepen Firmicutes en Bacteroidetes. Deze F/B ratio stijgt bij de oudere mens. Een biomarker in de darm van de Centenarians is de bacterie Akkermansia muciniphila. Het is de bacterie die gevonden wordt in samenhang met een gezonde darm (benoemd als ‘gut homeostasis’ en het ondersteunen van ‘the intestinal integrity’). Er waren 13 groepen bacteriën gecorreleerd met zowel de mate waarin de ouderen het Mediterrane dieet volgden en met het aantal keren van WC-bezoek/week (= bowel function). Afnemend WC-bezoek is een probleem bij ouderen.

Naast de teloorgang van het ‘kern-microbioom’ bij de ouder wordende mens is een andere invloed de toename van ongewenste, met ziekte verbonden bacteriën, zoals verschillende soorten Clostridia. Toch concluderen Ghosh et al (2022), dat “het fragiele evenwicht en de beperkte fysiologische reserve van sommige ouderen al kan betekenen, dat relatief kleine verbeteringen in het microbioom een ingrijpende invloed op het functioneren van het individu kan hebben.” Dat biedt dus hoop en de vraag is op welke wijze je de oudere mens kunt ondersteunen qua darmfuncties. De darm-onderzoekers vragen zich af, of: “het darmecosysteem van oudere mensen ‘opnieuw kan worden verwilderd’ door ontbrekende of verloren stammen terug te brengen? Wat is de optimale manier om het microbioom te herstellen? Wat zijn de voedingsbehoeften voor het behoud van een herstelde microbiota?”

Gefermenteerde producten als kefir

Het eten van gefermenteerde producten beïnvloedt de samenstelling van de darmflora op de korte en lange termijn, en zou daarom een belangrijk onderdeel moeten zijn van een evenwichtig dieet (Leeuwendaal et al., 2022). Kefir is zo’n fermentatieproduct uit melk. Kefirconsumptie biedt kansen in het ondersteunen van het verouderingsproces. Bourrie et al., (2022) beschrijft dat onder de gefermenteerde producten, “vooral kefir aan populariteit wint, grotendeels dankzij een toegenomen waardering voor de potentiële gezondheidsvoordelen. Voordelen van specifieke kefirs (lees: met bepaalde bacteriën en gisten) zijn onder meer anti-kanker, immunomodulerende, cholesterolverlagende en andere metabole gezondheidsverbeteringen.” Deze voordelen verwijzen naar een reeks aandoeningen die bij het ouder worden horen en vooral het ziek-zijn op hogere leeftijd. In hun eigen onderzoek beschrijven Bourrie et al. (2022) effecten van bepaalde soorten bacteriën en gisten, die zij uit de traditionele kefirknolletjes hebben geselecteerd voor een kefir-starter-cultuur. De nadruk ligt bij hen met name op de postbiotische eigenschappen van kefir, namelijk de reeks aan bio-actieve stoffen die door de schimmels en gisten worden gemaakt en die wij via de kefir-drank innemen. Echter uit het onderzoek blijkt, dat zowel de opname van levende bacteriën en gisten (probiotica) tezamen met de stofwisselingsproducten van de kefir-micro-organismen (postbiotica) verantwoordelijk zijn voor de verbetering van de gezondheid van proefdieren die, evenals de moderne Westerse mens, leven op een menu met veel verborgen vet (high-fat diets).

Het land van melk/ kefir en honing?

Andere onderzoekers wijzen erop, hoe bepaalde honingsoorten als een prebioticum kunnen werken. Daarmee kan honing de werking van een gezonde darm en de daarbij behorende darmflora versterken (Schell et al., 2022). Het lijkt erop, dat honing verschillende pathobionten (ziekteverwekkers in de darm) kunnen terugdringen. Verder heeft honing anti-oxidant-werking, evenals antibacteriële werking, echter afhankelijk van de flora waarop de bijen vliegen.

De werking van honing als prebioticum moet je waarschijnlijk zoeken in dezelfde lijn als de oligosachariden in moedermelk, de zg human milk oligosacharides (HMOs). Deze HMOs zijn suikers met zeer korte ketens die vooral ertoe dienen om in de zich ontwikkelende darm van de jonge mens of dier, de gewenste bacteriën te laten ontwikkelen. Steekwoord: Bifido-bacteriën. Goede honing kan wellicht dezelfde betekenis vervullen in de darm van volwassenen en ouderen, namelijk het bevorderen van een gewenste bacteriegroei (Commensalen) op basis van haar prebiotische oligosachariden.

Traditionele leefstijlen

Er zijn een aantal tot de verbeelding sprekende onderzoeken, zoals de uitwerking van poeptransplantaties (poep van een gezonde mens in de darm van een zieke mens inbrengen). Ook de migratiestudies van bijvoorbeeld mensen uit Groenland naar Denemarken of Indiërs naar Engeland. Wat gebeurt er met hen, waarom worden zij net zo ziek als de mensen waartussen zij beland zijn en omgekeerd wat verandert er als zij in hun nieuwe leefomgeving weer terugschakelen naar de traditionele voeding uit het gebied waar zij vandaan komen? Intrigerende studies, die laten zien, hoe het functioneren van de darm tot ziekte en gezondheid kan leiden. Volgens Weston A. Price zijn het juist de rauwe en rauw gefermenteerde produkten die de verschillende dieten van de natuurvolkeren verbinden. In het Lötschendal (CH) waren dat het zuurdesembrood, de rauwmelkse bergkaas en rauwmelkse boter. Het zijn allemaal aanwijzingen, dat traditionele diëten en traditionele leefwijzen een belangrijke bijdrage leveren, hoe je langer gezond kunt leven. Ouder worden is mooi, maar ziek ouder zijn, is ongewenst en draagt bij aan de steeds verder stijgende kosten voor onze gezondheid.

Literatuur

• Bourrie, B.C.T., Forgie, A.J., Ju, T., Richard C., Cotter, P.D. & Willing, B.P. (2022) Consumption of the cell-free or heattreated fractions of a pitched kefir confers some but not all positive impacts of the corresponding whole kefir. Front. Microbiol. 13:1056526.
• Dinan, K., & Dinan, T. G. (2022). Gut Microbes and Neuropathology: Is There a Causal Nexus? Pathogens, 11(7), 796.
• Ghosh, T. S., Shanahan, F., & O’Toole, P. W. (2022). The gut microbiome as a modulator of healthy ageing. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 1-20.
• Leeuwendaal, N. K., Stanton, C., O’Toole, P. W., & Beresford, T. P. (2022). Fermented Foods, Health and the Gut Microbiome. Nutrients, 14(7), 1527.
• Miko, E., Csaszar, A., Bodis, J., & Kovacs, K. (2022). The Maternal–Fetal Gut Microbiota Axis: Physiological Changes, Dietary Influence, and Modulation Possibilities. Life, 12(3), 424.
• Shanahan, F., Ghosh, T. S., & O’Toole, P. W. (2021). The healthy microbiome—what is the definition of a healthy gut microbiome? Gastroenterology, 160(2), 483-494.
• Schell, K. R., Fernandes, K. E., Shanahan, E., Wilson, I., Blair, S. E., Carter, D. A., & Cokcetin, N. N. (2022). The potential of honey as a prebiotic food to re-engineer the gut microbiome toward a healthy state. Frontiers in Nutrition, 9.

Foto: kinderen in het Zwitserse Lötschendal (omstreeks 1930)