Take home message

Om uiteenlopende redenen zijn consumenten steeds meer op zoek naar alternatieven voor koemelk. Vanuit kosten en inhoudsstoffen moet men echter oppassen met de plantaardige alternatieven.

Afzien van zuivel

Steeds meer mensen willen geen zuivel meer eten of drinken. Men maakt zich zorgen om het milieu, het dierwelzijn of het drinken van melk wordt als onnatuurlijk ervaren. Er is geen ander zoogdier, dat melk drinkt tenslotte. In vele landen was zuivel op basis van koemelk, geitenmelk, etc nooit een keuze. Het was er gewoon niet, en derhalve zijn grote delen van de wereldbevolking lactose-intolerant; dat wil zeggen men is genetisch niet in staat om lactose om te zetten in glucose en galactose. Drink je wel melk, dan krijg je buikpijn, gasvorming doordat er een vorm van gisting plaatsvindt in je darmen.

In een gesprek met een Duitse Vorzugsmilchproducent (een veehouder die rauwe melk levert, direct aan een klantenkring) vertelde de veehouder, dat het maken van havermelk erg verleidelijk is. Inmiddels heeft hij proefflesjes gemaakt en onder zijn klanten verdeeld. Voor de veehouder waren er een aantal interessante voordelen om haverdrink naast Vorzugsmilch te gaan leveren. Het kost minder land; hij teelt zelf zijn biologische haver, dat na een ontsluitingsproces in een fermentatietank wordt omgezet. Filteren, steriliseren en havermelk aftappen. Hij heeft geen gezeur met de Duitse Voedsel- en Warenautoriteit die hem op zijn huid zitten om zeer hygiënisch te werken; hij hoeft geen koe meer 24/7 te melken, te verzorgen, te laten kalven, op te fokken. Je slaat de koe gewoon over als je havermelk produceert op een dinsdag-namiddag; het is zeer efficiënt, de liters havermelk die van een hectare land produceert in vergelijking met de koemelk.

Een groep Engelse onderzoekers bespreekt de ins en outs van de zg ‘plant-based-dairy-alternatives’ oftwel PBDA, de drinks op basis van plantaardige producten als haver, soja of amandelen (Clegg et al., 2021). Een van de verdere verklaringen voor de toename van PBDA-drinks is de veronderstelling, dat het gezonder is dan gewone koemelk. We zijn gesensibiliseerd om veel minder verzadigd vet meer te eten, ons cholesterol in de gaten te houden en PBDAs passen in dit concept.

Wil je echter een PBDA op koemelk laten lijken, dan moet je er tal van stoffen bij in stoppen. Eufemistisch wordt hier het mooie begrip ‘fortified’ = versterkt voor gebruikt. Dat klinkt in elk geval goed. In biologische PBDAs is er waarschijnlijk geen sprake van versterking, niet alle vitamines en mineralen mogen toegevoegd worden.

Er zijn meetbaar belangrijke verschillen tussen de voedingswaarde van koemelk en die van een PBDA. Eerder schreven we al over de verschillen in vetzuursamenstelling tussen koemelk en PBDA. Verschillende plantaardige oliesoorten met allemaal hun eigen samenstelling worden gebruikt. De eiwitsamenstelling en eiwit-opneembaarheid verschilt uiteraard ook. Melk bevat alle essentiële aminozuren en daarom is de eiwitkwaliteit van melk hoog, veel hoger dan menig plantaardig eiwit. In de opkomst van het vegetarisme leerden wij al, dat je granen en peulvruchten moet combineren om een betere eiwitopname te creëren: 2 delen rijst samen met een deel linzen zou volgens de Oosterse vegetarische keuken ideaal zijn. Jonge kinderen zijn het meest gebaat bij koemelk en vertonen ook een betere groei dan kinderen die op PBDAs worden grootgebracht. Het is echter de vraag of de groei een goed kenmerk is voor een betere gezondheid. Nog geen eeuw geleden waren mensen gemiddeld veel kleiner, maar de vraag is of het ook erg was? Nederlanders en vooral de Friese melkdrinkers behoren tot de langste mensen ter wereld, maar zegt iets over hun gezondheid?

PBDA vergeleken met koemelkproducten

De Engelsen hebben uiteindelijk bijna 300 alternatieve producten beoordeeld; vervangers voor een glas koemelk (n=136), kaas (n=109) en yoghurt (n=55). Puur op basis van de declaratie van de samenstelling op de etiketten, via de retailers en op de websites van de producenten heeft men deze producten vergeleken met de echte zuivelproducten: op basis van koemelk, kokosnoot, granen (haver, rijst, quinoa), groentes (soja, erwt), noten/zaden (amandel, hazelnoot, cashew, tijgernoot en walnoot) en tenslotte mengsels uit de genoemde categorieën. Wanneer het om ‘kaas-alternatieven’ gaat dan komen er nog vetten en oliën bij (palmolie, kokosolie, soja-olie).

Inhoudsstoffen van de koemelk-alternatieven

Van de 136 koemelk-vervangers waren er 60 met suiker-toevoeging en 77 waren er ‘versterkt’. De toevoegingen waren Calcium (n=68), vitamine D (n=44), vitamine B2 (n=68), vitamine B12 (n=6), extra Jodium (n=6) en extra Kalium (n=6). Iets dergelijks qua opsomming geldt ook voor de vervangers van yoghurt uit koemelk. In Tabel 1 zijn verschillende inhoudsstoffen van koemelk en melkvervangers met elkaar vergeleken.

Tabel 1. Prijs, energie, vet en inhoudsstoffen van koemelk in vergelijking tot ‘drinks’ op basis van verschillende plantaardige producten. Koemelk is uitgedrukt absoluut, de overige waarden zijn relatieve verhoging/verlaging ten opzichte van koemelk.

	Per 100 ml	Koemelk	Alle PBDA	Kokosnoot	Granen	Groentes	Zaden/noten
Prijs	Euro	0.12	88%	90%	80%	80%	100%
Energie	kcal	50.27	-24%	-33%	-4%	-18%	-40%
Vet	gram	1.91	-6%	-2%	-29%	10%	-4%
Verzadigd vet	gram	1.23	-52%	33%	-84%	-75%	-84%
Koolhydraten	gram	4.77	-12%	-22%	72%	-54%	-45%
Suikers	gram	4.75	-49%	-52%	0%	-75%	-67%
Vezels	gram	0.001	3675%	1500%	5500%	5100%	2600%
Eiwit	gram	3.90	-70%	-93%	-86%	-21%	-81%
Vit B2	milligram	0.24	18%	108%	-13%	-13%	-13%
Vit B12	mugram	0.79	-50%	-51%	-52%	-44%	-52%
Calcium	mg	124.40	-9%	-13%	-4%	-11%	-8%

PBDA-producten bevatten minder energie, minder vet, minder verzadigd vet, minder koolhydraten en suiker (behalve op basis van de granen), minder eiwit, vitamine B12 en Calcium. Door hun plantaardige oorsprong bevatten alle PBDA-producten vezels, en gemiddeld meer vitamine B2, afhankelijk van de toevoegingshoeveelheid. De onderzoekers waarschuwen ervoor, dat de PBDAs niet alleen duurder zijn, maar ook voor verschillende macro- en micro-nutriënten onder doen voor gewone koemelk. Voor kwetsbare groepen kan dit een probleem zijn. Zij sluiten af, dat de PBDAs momenteel een praktische, maar geen nutritionele vervanging zijn voor koemelk en koemelk-producten.

Literatuur

• Clegg, M. E., Ribes, A. T., Reynolds, R., Kliem, K., & Stergiadis, S. (2021). A comparative assessment of the nutritional composition of dairy and plant-based dairy alternatives available for sale in the UK and the implications for consumers’ dietary intakes. Food Research International, 110586.