Take home message:

Volwassenen, die rauwmelkse kefir tot onderdeel van hun dagelijkse voeding maken, geven aan dat zij een betere gezondheid beleven, minder darmklachten hebben en dat hun stemming is verbeterd. Volwassenen met chronische klachten profiteren het meest en de verschillen in verbetering van gezondheid bij deze volwassenen lijkt vooral verklaard te worden door het al dan niet hebben van chronische gezondheidsproblemen.

Er is een stijgende interesse naar de relatie tussen voeding en gezondheid en de rol van gefermenteerde producten. Er circuleerden vele positieve ervaringsverhalen van gebruikers van rauwmelkse kefir (RM kefir). Dit was aanleiding voor een meer systematische bevraging teneinde te beoordelen, of en in welke mate mensen een verandering doormaakten qua gezondheid (Baars et al., 2019). Via halskragen bevestigd aan de flessen kefir werden mensen opgeroepen om online een elektronische vragenlijst in te vullen. De onderwerpen met betrekking tot gezondheid betroffen de algehele gezondheid, immuniteit, huid-, darm- en stemmingsproblemen. Bestaande, gevalideerde vragenlijsten werden gebruikt, waarbij ieder aangaf, hoe zijn/haar toestand was voorafgaand aan de consumptie van RM zuivel en na minstens twee maanden consumptie. Sommige vragen kenden een score van 0-10 (zeer slecht – zeer goed), andere vragen werden op een inschattingsschaal (5-punten: ‘klopt niet tot past goed’). Voorbeeld van een vragenlijst is de ‚Birmingham Irritable Bowel Syndrome Questionnaire‘, (Roalfe et al., 2008) gebruikt om de darmproblemen in kaart te brengen. Mensen vulden hun zuivelconsumptie vooraf (gepasteuriseerd) en achteraf (op basis van rauw gefermenteerd) in voor verschillende producten (in glazen/week). Belangrijke achtergrondvariabelen zijn meegenomen: geslacht, lengte, gewicht, woonomgeving en de vraag of men al dan niet lijdt aan een chronische ziekte, dan wel problemen ervaart met zijn afweersysteem. Het onderzoek is derhalve kwalitatief en op basis van de zelf gescoorde gezondheid voor en na omschakeling.

Rauwmelkse kefir is door de VWA goedgekeurd. Door de snelle daling van de zuurtegraad (pH<4,3 binnen 15 uur) zijn de risico’s, dat ongewenste zoonotische bacteriën zich vermeerderen, uiterst gering. De RM kefir wordt gemaakt van verse melk van 1 melkmaal, dat binnen 1 uur na het melken al gefermenteerd wordt (24-28^oC). De bedrijven die deze rauwe melk leveren, worden regelmatig conform de Duitse Vorzugsmilch gecontroleerd.

Chronische problemen zijn bepalend voor de mate van verbetering

Voor de uitkomsten lijkt vooral de vraag naar de chronische problemen bepalend te zijn. Circa 26 procent van de chronische klachten was gerelateerd aan immuniteit en ontstekingen, 22 procent aan chronische darmproblemen. Hierdoor viel de totale groep uiteen in twee groepen: diegene met een ‘slechte gezondheid’ (45%) tegenover de klachtenvrije mensen, aangeduid een ‘normale gezondheid’ (55%). In totaal vulden 390 deelnemers een volledige en bruikbare enquête in. Jongeren onder de 18 jaar werden uitgesloten. Mensen (leeftijd 54 jaar, 65 procent vrouw, 51 procent levend in de stad) consumeerden circa 8,3 glazen RM zuivelproducten (van 200 ml) per week. Dit betekent, dat de mensen de consumptie van RM zuivel tot onderdeel van hun dagelijkse voeding hebben gemaakt. Veelal wordt ’s morgens een glas RM zuivel gedronken als start van de dag. Van de geconsumeerde RM zuivel bestond 75 procent bestond uit RM kefir, de rest vooral uit RM yoghurt.

Hoewel het hier om een subjectief gescoorde gezondheid gaat, zijn de verschillen voor en na omschakeling op RM zuivel opmerkelijk groot. Verder zijn de grootste verschillen vooral tussen de groep mensen met een ‘slechte algehele gezondheid’ en mensen ‘zonder gezondheidsklachten’. Ook scoren vrouwen slechter vooraf dan mannen, maar verbeteren zich sterker na consumptie van RM zuivel. Er blijkt geen invloed van de woonomgeving (stad versus platteland). In figuur 1 zijn als voorbeeld de scores van de gezondheid weergegeven op een schaal van 0-10. Dit betreft een algemene, overall-score naar de vraag: hoe voelt u zich op een schaal van 0 tot 10? Het blijkt namelijk, dat ieder mens redelijk goed kan inschatten, hoe dit algemene beeld is, of het nodig is om al dan niet een dokter te bezoeken, of de ene dag anders is dan de andere dag. Duidelijk is, dat mensen met een slechte algehele gezondheid zichzelf vooraf een rapportcijfer 6+ gaven, achteraf een 8-. De verbetering is bijna 20%. Mensen zonder gezondheidsklachten voelen zich uiteraard beter en scoren vooraf een 7,5, achteraf een 8,5, de stijging is ca. 8%. Dit geeft aan, dat de beide groepen na consumptie naar elkaar toe groeiden. Aangetekend moet worden, dat mensen niet zo snel hun gezondheid een 10 zullen geven, wat impliceert, dat de uitslag van een 8- en 8,5 al een hoge score is. Verder is duidelijk, dat de verbeteringsmogelijkheid percentueel steeds kleiner wordt, naarmate je hoger start; er valt minder winst te behalen als je met een 7,5 start in plaats van een 6-.

Verbetering van darmklachten, stemming en afweer

Wanneer we de verschillende gebieden van gezondheidsklachten naast elkaar zetten qua verbeteringspercentage, dan valt het volgende op (figuur 2): mensen verbeterden zeer overeenkomstig qua algemene gezondheid, afweer, verstopping van de darm en stemming. De veranderingen in de groep met een slechte gezondheid is telkens bijna 20 procent verbetering, in die met een normale gezondheid 8 procent verbetering. Zoals hierboven al opgemerkt komen alle mensen steeds meer aan de bovengrens van hetgeen zij als een ‘goede status’ beleven. Opvallend is, dat de klachtenverbetering voor diarree en de huid in percentages veel geringer uitpakken, hoewel de verbetering nog steeds statistisch significant is. Dit kan te maken hebben met de onderzoekspopulatie, namelijk naar verhouding weinig mensen met dergelijke klachten, het kan ook met het soort vragen te maken hebben, waardoor men niet goed kan scoren of er een verbetering is, maar ook daadwerkelijk een effect zijn van het product, dat een geringere uitwerking heeft in het betreffende klachtengebied.

Preklinische en klinische studies

De uitslag van het onderzoek moet men met enige voorzichtigheid benaderen. We weten niet of we een bepaalde groep mensen onbewust geselecteerd hebben, waardoor wellicht alleen de enthousiastelingen gereageerd hebben. We hebben ook te maken met een inschatting, mensen werden namelijk gevraagd naar hun gezondheid voorafgaand aan de omschakeling, die soms al enkele jaren daarvoor had plaatsgevonden. Het zijn allemaal waarschuwingen om voorzichtig met de resultaten om te gaan.

Wanneer je echter de uitkomsten vergelijkt met gegevens in de literatuur, dan valt op, dat het onderzoek naar kefir plaatsvindt bij allerlei lichamelijke klachten. Humane studies sluiten aan, bij datgene wat genoemd wordt: er is een teruggang van buikpijn en opgeblazen gevoel en een toename van de eetlust (Wang et al., 2019), een verminderde doorlaatbaarheid van de darm en verbetering van stemming (Praznikar et al., 2020), verbetering van het wc-bezoek en afname van laxeermiddelen (Turan et al., 2014). Ook bij patiënten met chronische darmontstekingen werd een verbetering vastgesteld qua winderigheid en stemming, wat overeenkomt met het onderzoek in Nederland. Wanneer je de preklinische (= dier-) studies bekijkt, dan is de lijst aan studies enorm. Verschillend onderzoek rapporteert verbeteringen rondom kanker, hart- en vaatziekten, verhoogde bloeddruk, darmontsteking, de immuniteitsfunctie van de darm en het darmmicrobioom. Interessant zijn ook de studies, waarbij kefir wordt ingezet bij brandwonden (zie o.a. Stewart et al., 2019; De Paulo Melo et al., 2018).

Kefir is een complex voedingsmiddel. Hoe, wat en wanneer kefir werkt, zal in de toekomst steeds duidelijker worden. Vragen die daarbij gesteld worden, zijn of het uitmaakt of men een eenvoudige of complexe cultuur gebruikt, of kefir van gepasteuriseerde of rauwe melk wordt gemaakt, of het uitmaakt van welke diersoort de melk afkomstig is.  

Dit bericht is gebaseerd op: Baars, T., Berge, C., Garssen, J., & Verster, J. (2019). The impact of raw fermented milk products on perceived health and mood among Dutch adults. Nutrition & Food Science.