In een filmpje geproduceerd door Wilfried Bajens (NOS – Achter de headlines) was een boer, die niet mee deed aan de recente demonstraties tegen de N-restricties in de landbouw. Zijn idee was het niet om te pleiten voor meer vrijstelling van de boeren en hen de vrijheid te gunnen om te doen wat ze vanuit hun ondernemershart wilden. Want wat willen boeren eigenlijk? Wanneer zijn zij blij met hun ondernemerschap? In een 2e bijdrage op het youtube kanaal zien we naar Texas geëmigreerde boeren, die het verheerlijken om zonder overheidsregels te kunnen produceren, groeien, intensiveren. Is dit het grootste goed van het boer-zijn? Veel bulk produceren, vanuit een soort imago, dat dit het goedkoopste is, wat je de consument kunt bieden? De Amerikaanse melkprijs is sterk onderuit gegaan en boeren verdienen niets meer, sterker nog elke liter geproduceerde melk kost hen geld. Hoe overleef je dan als boer en als niemand je bedrijf meer wilt overnemen? Ondernemerschap is kennelijk leuk tot de melkmarkt volledig inzakt.

Dalende melkprijzen

In de reportage zie je de problemen, waarmee Nederlandse boeren kampen: de melkprijs blijft voortdurend op een laag niveau hangen, vergelijkbaar met de statistieken die je in Duitsland vindt (figuur 1). Wel nemen hun bedrijfskosten jaarlijks toe en dan hebben de meeste boeren slechts één ding geleerd: groeien qua omvang en intensiveren van de melkproductie om de vaste kosten te kunnen betalen. Voortkomend uit een wijsheid van Sicco Mansholt, verwoord in het beleid van “groeien of wijken”. Anno 2019 zijn er nog slechts 24000 bedrijven met rundvee over, volgens CBS cijfers.

Dit beleid loopt op zijn einde. Boeren vallen om, zij verdienen niets meer, ondanks dat de melkveehouderijbedrijven met sprongen in omvang gegroeid zijn. Een “normaal” bedrijf heeft toch meer dan 100 melkkoeien. (Notabene: in de jaren 1980 wilden de biologisch melkveehouders een omschakelaar die nog net geen 100 melkkoeien had, niet toelaten; zij vonden, dat deze bedrijfsgrootte niet bij het ideaal van de biologische landbouw paste). In de USA zijn de contouren nog grootser; enorme feedlots, waar de koeien staan, vreten en schijten, waar ze meerdere keren per dag gemolken worden, waar alles gestandaardiseerd is om zo efficient mogelijk te werken, maar waar inmiddels de melkveehouders die de goedkoopste melk ter wereld maken, zelfs failliet gaan. Vanuit verschillende gezichtspunten stoten boeren aan de grenzen van de groei.

Bij een bezoek aan Nieuw-Zeeland in 2007 was de discussie bij vrijwel elk bezoek aan de veehouderijbedrijven: “wat doet de dollar?”. Men was compleet afhankelijk van de export, alle melk werd geleverd aan een enkele afnemer (Fonterra) en als de dollar zakte, betekende dit, een lager inkomen. Nieuwzeelandse boeren hadden hun bedrijf toch al aardig efficiënt op orde: de relatief kleine koeien konden 10 maanden weiden, er was geen stal nodig, de koeien waren gesynchroniseerd qua afkalven en men produceerde melk alleen uit gras, alles zeer goedkoop. Toch gingen ook deze boeren onderuit bij een dalende dollarkoers, want het systeem kende een beperking, namelijk de afstand die de koeien 2x daags naar de melkstal moesten lopen. Dit duurde soms uren, gezien de enorme kuddes koeien van 700 tot 1000 dieren. Hoe kon je nu nog verder besparen als Nieuw-Zeelandse boer? Suggestie van de landbouwvoorlichting was om ipv 2x daags te melken, nog slechts 1x daags de koeien uit het land op te halen. Je molk dan wel 500 liter per koe per jaar minder, maar het scheelde in de kosten voor een melker en van mensen die de kuddes heen en weer brachten. Mijn gedachte was toen, wat komt er hierna? Na 1x melken, komt 0x melken, hetgeen dus geen melk betekent. Dit kan toch niet de bedoeling zijn geweest van een ‘melkvee’-houderij?

Inclusief-melk

In bovengenoemde serie bezocht Wilfried Bajens een Friese boer in Raerd. Deze boer zocht een deel van de oplossing op dezelfde manier als de Nieuw-Zeelandse boer: zijn koeien waren echte grazers. Zijn melk kun je derhalve echt als weidemelk zien met alle kwaliteitsvoordelen van dien. Verder was hij omgeschakeld naar de biologisch-dynamische landbouw en kon daardoor een meerprijs voor zijn melk krijgen.

Wat is de consument bereid te betalen voor melk? In Duitsland koop je in Witzenhausen Vorzugsmilch van een Demeterbedrijf voor € 2,50. Dit is een enorme prijs, als je je bedenkt, dat de melkprijs voor (gangbare) boeren ligt bij 0,35-0,40 cent en de BD-boer misschien ongeveer 10 tot 15 cent meer krijgt voor zijn melk. In de betere Duitse supermarkt ligt BD-melk voor € 1,69 in het schap, veruit de duurste melk in de winkel. Deze BD-melk is gepasteuriseerd, niet-gehomogeniseerd en gestandaardiseerd op 3,8% vet, zodat de melkfabriek ook nog slagroom, boter en ijs kan maken. De Vorzugsmilch daarentegen is rauwe melk, die op het bedrijf direct in de fles is gedaan zonder verder proces van afromen of verhitten. Je zou denken, dat dit toch erg goedkoop is? Waarom is dergelijke melk dan zo duur? Ten eerste is het bedrijf aan zeer dure hygiëne-controles onderhevig om deze melk rauw te mogen verkopen. De kosten voor de controles zitten verpakt in de melkprijs. Er wordt meer tijd en aandacht besteed aan de hygiëne rondom het melken, wat tijd kost. Het bedrijf heeft geen 1000, zelfs geen 100 koeien, maar slechts rond de 40 melkkoeien. Wist u overigens, dat melkkoeien elkaar kunnen herkennen, als hun groepen niet groter is als 70(-100) dieren? Daarboven is het als het anonieme leven in de stad, je kent niemand meer. Een maximale groepsgrootte is derhalve wellicht zinvol vanuit dierwelzijn, maar kost extra geld. De rauwe melk is verkrijgbaar in een kleine Bio-winkel, een Duitse “tante-Emma-Laden”, die zich oriënteert op lokale producten. Zij kennen niet de schaal en de schaalvoordelen van een supermarkt, dat kost extra geld. Allemaal factoren, die ertoe leiden, dat je de hoofdprijs betaalt voor een liter melk. Of is het de “echte” prijs?

Wat koop je dan als consument?

Met de melk, die je op deze manier koopt, steun je wel de lokale economie. Het geld blijft in de regio. Dit is een sociaal-economisch argument. Je koopt een rauwe melk, die in principe in verbinding is gebracht met het ondersteunen van gezondheid. Astma en allergieën zijn sterk gereduceerd bij kleine kinderen, wanneer zij met rauwe melk opgroeien. De oudere volwassene reageert eveneens positief op het consumeren van rauwe melk en rauwmelkse producten zoals kefir. Met name diegenen met chronische problemen (huid, darm) reageren het sterkst op de rauwe melk. Dit is een argument voor preventie, het terugdringen van de onbetaalbaar wordende kosten voor onze gezondheid.

Koeien die op de weide kunnen grazen, leveren een melk met de hoogste gehaltes aan CLA en het melkvet heeft een zeer gunstige n6/n3 verhouding. Deze eigenschappen van het melkvet zijn ook positief in verband gebracht met gezondheid. Op celniveau reageert het lichaam door de CLA en n3 veel rustiger. Ook hier wederom een argument voor de gezondheid van jezelf als consument.

De Friese boer in Raerd bracht verder naar voren, dat zijn bedrijf minder Ammoniak en CO₂ uitstootte door de lange weidegang, potentiele milieuvoordelen. Urine en mest belanden op verscjillende plekken in het weiland en worden niet tot drijfmest vermengd in de ligboxenstal, wat aanleiding is tot verhoogde uitstoot van ammoniak. Onderzoek naar weidevogels laat zien, dat traditioneel werkende Friese veehouders de grootste weidevogeldichtheid herbergen. Daar waar koeien kunnen weiden en waar stalmest gestrooid worden, kunnen weidevogels leven. Vooral als de waterstand niet te sterk verlaagd is. Taeke Cuperus was een bekende Friese biologische melkveehouder, waar zijn weiland grote dichtheden aan weidevogels herbergde. Gewoon door traditioneel te boeren. Dit is een altruïstisch argument om milieu, natuur en landschap in zijn diversiteit te handhaven. Ook dat kost geld.

Inclusief-melk is dus melk, waarmee je dus potentieel iets voor je eigen gezondheid koopt, maar die ook het leven van een melkveehouder leuker maakt, melk dat niet het uiterste van de koeien vergt en melk waar naast weidevogels in leven kunnen blijven en melk die potentieel minder belastend is voor onze leefomgeving. Wat is de werkelijke waarde van ons voedsel? Het gaat dus niet om de prijs, maar om de waarde. Zie ook: Zembla

Foto: een lange sliert van Nieuwzeelandse koeien op weg naar de melkstal